Actueel

Recensies Counselling Magazine februari 2014 (deel 4)

wo 26 feb 2014

Stilstaan in de storm
Monique Veerkamp. Uitgeverij LannooCampus, 2013. ISBN 978 94 014 1164 6.

Leven met heftige emoties en/of een borderlinestoornis is pijnlijk voor jezelf en voor de mensen in de omgeving. Ontsnappen aan die pijn door bijvoorbeeld (zelf)destructief gedrag of door het vermijden van ervaringen, is alleen op korte termijn effectief. Op lange termijn verergert het de problemen.
“Stilstaan in de storm” gaat over mindfulness bij heftige emoties en is in het bijzonder geschreven voor mensen met een borderlinestoornis. Het boek biedt daarmee een andere manier aan van omgaan met de emoties en/of de borderlinestoornis. Door de aandacht te trainen en zelfcompassie te ontwikkelen kan de basis worden gelegd om op een andere, gezonde en milde manier om te gaan met lichaam en geest.
Stap voor stap neemt de auteur de lezer mee en behandelt ze in een prettige en toegankelijke stijl steeds een ander onderwerp. Het is een werkboek, dat is gebaseerd op het protocol van de Mindfulness Based Stress Reduction (MBSR) en de Mindfulness Based Cognitive Therapy (MBCT). Ook wordt er gerefereerd aan de Mindfulness Based Compassionate Living (MBCL), ook wel compassietraining genoemd.
“Stilstaan in de storm” heeft 13 hoofdstukken, die de basis zijn van een trainingsprogramma van 13 bijeenkomsten bij een borderlinebehandeling. Het is ook mogelijk om het boek als zelfhulpboek te gebruiken. Aan het eind van ieder hoofdstuk geeft de auteur huiswerk en staat een voorbeeld van een logboek, door de cursist zelf in te vullen gedurende de periode tussen de bijeenkomsten. Ook kun je met een code uit het boek op de website audio-oefeningen downloaden.
Dit praktische boek geeft duidelijke en concrete handvatten die iedereen steun kunnen bieden die te maken heeft met heftige emoties, hetzij door persoonlijkheidsproblematiek, hetzij door de “stormen van het leven”, en die daar mindful mee om wil gaan. Ook voor therapeuten is het een overzichtelijk en bruikbaar boek.

Drs. Franka Hempenius - Registerpsycholoog / Arbeid & Organisatie

Typisch coachen, typisch counselen
Jeanette van Stijn. Enneagram Nederland, 2014. ISBN 9789082086805

Opbouw van het boek
Het boek beslaat 352 bladzijden en bestaat uit drie delen.

Deel 1 heet ‘het leggen van een theoretische basis’. Daarin worden (hoofdstuk 1) de belangrijkste concepten gedefinieerd. Verschillen en overeenkomsten tussen coaches en counselors, niveaus van gezondheid, innerlijk functioneren en bewustzijn en de opdracht waar de coach of counselor voor staat. Vervolgens wordt (hoofdstuk 2) het enneagram uitgelegd en in verband gebracht met concepten uit hoofdstuk 1. In hoofdstuk 3 wordt het enneagram als procesmodel toegelicht, als opmaat voor het EnneaFlow procesmodel voor coaching en counseling van hoofdstuk 4. Hoofdstuk 5 gaat over het werken met het enneagram, de overeenkomsten van andere mensgerichte stromingen zoals Boeddhisme of de cliëntgerichte benadering van Carl Rogers en tot slot de kwaliteiten en valkuilen van begeleiders afhankelijk van hun eigen type.
Deel 2 beschrijft in negen hoofdstukken het werken op een psycho-spiritueel niveau met ieder van de negen enneagramtypen. Per type staat steeds een uitgebreide beschrijving en activiteiten die je vanuit coaching danwel counseling met dit type persoon kan ontplooien.
Deel 3 geeft praktische informatie zoals vragenlijsten en een literatuurlijst.
Mijn mening
Het doel van het boek van Van Stijn is om coaches en counselors ieder op hun eigen (typische) manier te helpen werken aan de mensgerichte ontwikkeling van cliënten aan de hand van het enneagram, het model met de negen types. Het is een ambitieuze doelstelling waarin het boek deels is geslaagd.
Het boek is dan ook bepaald geen flauwekulletje. Het pakt pittige (theoretische) concepten bij de kop en probeert ze met elkaar in verband te brengen teneinde coaches en counselors hier wegwijs in te maken. Om de belangrijkste concepten te noemen: het onderscheid tussen coaching en counseling, de logische niveaus van Bateson, eerste, tweede, derde orde leren, het enneagram als psychologisch model en als procesmodel.
Soms lijkt de auteur haast te struikelen over de ambitie om dat allemaal in onderlinge samenhang te presenteren. Het zijn wel heel veel concepten, theorieën en ideeën waardoor je soms door de bomen het bos lastig ziet. Mogelijk had de auteur zich zo nu en dan beter gehouden aan het adagium ‘kill your darlings’.
Tegelijkertijd is de ambitie ook te prijzen. De auteur mikt zich niet zo maar op psychosociale begeleiding, maar op psycho-spirituele ontwikkeling zoals ze het zelf noemt. De vakkennis en gedrevenheid klinken door de tekst. ‘Het enneagram biedt een pad naar leven vanuit bewustzijn, met kennis van zichzelf en de eigen beperkingen en kwaliteiten, en bewust zijn en kennis hebben van de ander’ (p. 45).

Arjeh Mesquita

Werken met Ervaringsordening
Afstemmen op mensen met een (ernstige) verstandelijke beperking
Bianca Vugts - de Groot. Uitgerverij Boom/Nelissen, 2013. ISBN 9789024402724

Bianca Vugts – de Groot heeft “Werken met Ervaringsordening” geschreven voor alle mensen die omgaan met mensen met een verstandelijke beperking. Ze wil met het boekje inzicht geven in ervaringsordening en hoe je ,als begeleider van een verstandelijk gehandicapte, deze theorie kunt inzetten om de omgang met deze medemensen te verbeteren.
Het boekje is opgebouwd in drie delen. Het eerste deel behandelt de theorie van ervaringsordening. De vier verschillende ordeningssystemen, nl: lichaamsgebonden ervaringsordening, associatieve ervaringsordening, structurerende ervaringsordening en vormgevende ervaringsordening, worden aan de hand van concrete voorbeelden uitgelegd. Omdat Bianca gebruik maakt van voorbeelden uit ons dagelijks leven is de theorie heel snel te begrijpen.
Het tweede deel gaat over ervaringsordening bij mensen met een ernstig verstandelijke beperking. Ook hier wordt elk stukje theorie ondersteund met concrete voorbeelden uit de praktijk.
Het derde deel gaat over werken met ervaringsordening. Hoe kan je met de kennis van ervaringsordening de omgeving van mensen met een ernstige verstandelijke beperking zo inrichten dat zij zich optimaal kunnen ontwikkelen. Maar vooral hoe kan je met het inzetten van je kennis over ervaringsordening bij onverwacht gedrag van een persoon met een ernstige verstandelijke beperking nagaan wat hem of haar stoort en je gedrag en de omgeving zo afstemmen op deze persoon dat hij/zij weer in balans komt en zich prettig voelt.
Het boek sluit af met twee handreikingen: een mindmap ervaringsordening en een schema met richtlijnen voor de ondersteuning. Als laatste vindt je tips om verder te lezen over deze theorie. Als extraatje krijg je een code zodat je het boekje als E-book kan downloaden.
Het boekje is door de vele praktische voorbeelden makkelijk leesbaar. Als je het leest lijkt de theorie vanzelfsprekend en geeft het mooie inzichten in het gedrag van mensen met een ernstige verstandelijke beperking en hoe je het leven van deze mensen met simpele aanpassingen een stukje kan vergemakkelijken. Ik raad alle mensen die werken of wonen met mensen met een ernstige verstandelijke beperking aan dit boekje te lezen. Na het lezen heb je meer begrip voor het gedrag van mensen met een verstandelijke beperking en kun je makkelijker hulp verlenen, omdat je beter kunt aansluiten bij hun belevingswereld.

Annette Timmer - participatiecoach

Zelfregulatie, ontwikkeling en herstel
Verbetering en herstel van cognitie, emotie, motivatie en regulatie van gedrag
Jaap van der Stel. Uitgeverij SWP, 2013. ISBN 9789088502194

Wie snel trips en tricks wil over het stimuleren van het zelfhelend vermogen van de cliënt zal geduld moeten bewaren. Jaap van der Stel geeft het zelf ook meteen vanaf het begin aan: het boek 'Zelfregulatie, ontwikkeling en herstel' is een verkenning. Die verkenning is meteen zeer grondig: het begrip zelfregulatie wordt aan alle kanten onderzocht, onder meer filosofisch, politiek en vanuit het standpunt van de ‘ervaringsdeskundigen’.
Hiermee is een waardevol werk tot stand gebracht wat een doorwrocht uitgangspunt is voor nader onderzoek naar zelfregulatie. 'Zelfregulatie wordt hier opgevat als het zelf willen of kunnen veranderen of beïnvloeden van (aspecten van) jezelf, van de wijze waarop je psychisch en praktisch functioneert.’ (p. 10)
Van der Stel volgt in grote lijnen de psycholoog Russel Barkley, wereldberoemd vanwege zijn werk rondom ADHD, maar ook van belang voor de ‘executieve functies’ bij diagnostiek en behandeling. ‘Executieve functies zijn de op het zelf gerichte processen, die het individu nodig heeft om doelen te kunnen stellen of selecteren, deze na te streven en de daarvoor benodigde cognities, emoties, motivaties en gedragingen te kunnen reguleren.’ (p. 46) Deze functies wordt door Van der Stel grondig verkend, met talloze verwijzingen naar andere wetenschappelijke literatuur. Hiermee is het boek een ware schatkist.
Van der Stel gaat ook in op de rol van de neuropsychologie en de psychopathologie. ‘Persoonlijk herstel is in de universitaire opleidingen nog nauwelijks een thema. In dit opzicht lopen hbo- en mbo-opleidingen beslist voorop. (...) Dit lost evenwel nog niet het probleem op dat de wetenschappelijke basis van de ondersteuning van persoonlijk herstel nog erg smal is, zeker als we deze vergelijken met die voor klinisch herstel (behandeling). En zeker de samenhang tussen deze twee vormen van herstel is nog nauwelijks onderzocht.’ (p. 109)
In hoofdstuk vier gaat hij uitgebreid in op de mechanismen van herstel, waarbij niet alleen de rol van de persoon en de behandelaar, maar ook de samenleving aan bod komt. In hoofdstuk vijf verkent hij de nadere mogelijkheden van onderzoek met uitgebreide matrixen en in hoofdstuk zes gaat hij onder meer in op de diverse vormen van hulpverlening, waarbij ook e-health aan de orde komt.
Het boek geeft doorwrochte kennis over zelfregulatie, is een zeer compacte en volledige aanzet voor nader onderzoek en brengt niet in de laatste plaats extra bewustwording van de eigen kracht van de cliënt. Van der Stel wil dan ook duidelijk een lans breken voor een grotere rol van zelfregulatie in de geestelijke gezondheidszorg en is ‘vastbesloten dit boek een op de praktijk gericht vervolg te geven.’ (p.176)

Peter le Nobel - Counselor

Zet je burnout uit en je depressie af
Gerard Wouters. Eigen beheer. ISBN 978 90 8842 147 1

Kan een depressie of burnout binnen een maand opgelost zijn? Gerard Wouters zegt van wel. Simpelweg door te stoppen met denken.
Opbouw:
Het boek bestaat uit 103 pagina’s en is verdeeld in 14 korte hoofdstukken, allemaal met een eigen thema. Dit maakt het boek overzichtelijk om te lezen. Het boek start met theoretische informatie over depressie en burnout. De volgende hoofdstukken handelen over het gevaar van denken en (de oorzaak van) het gevoel minderwaardig te zijn. Vanaf hoofdstuk 8 gaat de schrijver in op hoe je van je klachten af kunt komen.
Inhoud:
Het boek beschrijft de oorzaak en eigenschappen van depressie en burnout. Het leert de lezer hoe een depressie of burnout eenvoudig is op te lossen, door inzicht te krijgen in de werkelijke oorzaak van de depressie of burnout. Met veel voorbeelden en eenvoudig taalgebruik licht de schrijver toe hoe je dit kunt bereiken.
Mijn mening:
Het boek heeft een titel die nieuwsgierig maakt. Samen met de duidelijke opbouw nodigt dit boek uit tot lezen. Helaas leiden de vele spel- en taalfouten en de stijl van schrijven af van de boodschap.
Bijvoorbeeld: ‘Mensen gaan zich als volwassenen dus bewijzen om op die manier waardering te krijgen van hun omgeving, maar helaas op een onbewust niveau proberen zich daarmee te bewijzen tegenover die ouder die hun het gevoel gegeven heeft alsof ze het nooit goed genoeg doen en zo alsnog die waardering te “verdienen”.’
En dat is jammer. Ik denk dat de schrijver inhoudelijk zeker een goed punt heeft, maar bovenstaande, plus zijn grote stelligheid roept bij mij weerstand op. Hij gebruikt regelmatig woorden als ‘nooit, altijd, iedereen, de hele wereld’. Dit komt de geloofwaardigheid niet ten goede.
Conclusie:
Als het boek beter geredigeerd zou zijn, zou het voor mensen met een burnout of depressie een start kunnen zijn tot verbetering van hun situatie.

Tessa Kamp

Zingevende gespreksvoering
Helpen als er geen oplossingen zijn
Marjoleine Vosselman en Kick van Hout. Uitgeverij Boom/Nelissen, 2013. ISBN 9789024402755. Gratis e-book.

Waarom ik? Is dit alles in het leven? Soms is er geen directe oplossing, valt er niets te repareren. Wat nu als onderliggende vragen blijven opspelen. Daarover gaat dit boek.
Zingevende gespreksvoering is de naam voor de vakkundige begeleiding van cliënten bij zinvragen, zodat cliënten bewust de regie over het eigen leven voeren en datgene aanvaarden, wat ze niet kunnen veranderen. Pijn, onzekerheid en verlies maken deel uit van het leven. De begeleiding richt zich op het ontwikkelen van nieuwe perspectieven op de situatie.
In 4 hoofdstukken komen vier aspecten van zinvragen die corresponderen met vier methodische invalshoeken:

Traagheid – Uithoudingsvermogen en Naar de pijn toe bewegen
Het proces van zinvragen kent z’n eigen tijd. Pijn die de cliënt niet wil accepteren, verandert in lijden. In te zetten: erkenning, gevoelsreflectie, stilte, focussen en mindfulness.
Ambivalentie – Dialoog
De mens heeft verlangens, gevoelens en idealen die soms onverenigbaar zijn en naast elkaar bestaan. De cliënt leert omgaan met de vele kanten van de belevingswereld. In te zetten: perspectiefwisseling door tweestoelendialoog, cognitieve defusie en mindfulness.
Raadselachtigheid – Verbeelding
Sommige ervaringen zijn niet te bevatten met de ratio. In te zetten: rituelen, metaforen, verhalen om het vertrouwde referentiekader te doorbreken.
Waarden – Zelfreflectie op keuzes
Cliënten leren hun persoonlijke waarden op het spoor te komen, zodat zij bewuste keuzes kunnen maken en regie over het eigen leven nemen. In te zetten: tijdcirkel, grafrede, reflectievragen.

Waarom gekozen is voor deze vier zingevingsaspecten en niet drie - want overlap in beschrijving van cases en methodieken – of voor bijvoorbeeld de rollen uit de TA, wordt niet duidelijk; de aspecten vormen wel een goede kapstok voor de beschrijving van

grondhouding (aandachtig, invoelend, niet veroordelend aanwezig zijn) en
mogelijke valkuilen van hulpverlener (o.a. kritisch zijn op eigen neigingen en overtuigingen);
een rijkdom aan oefeningen. De oefeningen komen voort uit methodieken als Acceptance and Commitment Therapy, Geweldloze Communicatie, Theorie van presentie en Mindfulness-Based Stress Reduction, Verbeeldingskracht.

Het boek is helder en toegankelijk geschreven en ingedeeld; in het dankwoord staan de betrokkenen vermeld. Zingevende gespreksvoering lost problemen niet op, het biedt de hulpverlener wel inzicht en tools om het lijden, de benauwdheid of paniek van de cliënt ‘op te lossen’.

Els Pet van CommCoach - Coach en supervisor, trainer van coaches en counsellors

Zo ben ik nu eenmaal
Lastpakken, angsthazen en buitenbeentjes
Willem van der Does, met illustraties van Peter van Straaten. Scriptum, herziene 13e druk. ISBN 139789055942619

Na elk college neuropsychologie, de psychologie die zich bezighoudt met de functies van het brein, vroeg ik mij af of er nog normale mensen bestaan. Nu weet ik het zeker: ze bestaan niet. Bij elk van de door Van der Does beschreven persoonlijkheidsstoornissen kan ik mij wel iemand uit mijn omgeving voor de geest halen. Of, nog erger, herken ik trekjes van mijzelf.
Het blijft niet bij herkenning, Van der Does geeft raad hoe je met deze trekjes kunt omgaan. Hij heeft mij geholpen inzicht te krijgen in de eigenaardigheden van mijn medemensen en niet in het minst van mezelf.
Nu weet ik dat die instabiele en impulsieve vriendin trekjes vertoont van een borderline persoonlijkheid en weet ik ook dat ik heldere, consistente grenzen moet trekken en daarbij duidelijk, transparant en betrouwbaar overkomen. En mij vooral niet laten meesleuren in haar emoties.
Nu weet ik dat mijn controlerende en naar perfectie strevende manager trekjes vertoonde van een dwangmatige persoonlijkheid. Ik had voor hem beter de voor- en nadelen van beslissingen duidelijk op een rij kunnen zetten en accepteren dat dit proces enige tijd vergt.
Anders dan de titel en het titelplaatje doen vermoeden is het boek niet lollig geschreven, maar deskundig en to the point. Acht persoonlijkheidstypen komen aan de orde, van hun meest simpele vorm tot de echte stoornissen, die alleen door deskundige psychiaters gediagnosticeerd en behandeld kunnen worden. Dit zijn:
Macht en bewondering - narcistisch
Aandacht, aandacht en nog eens aandacht - theatraal
Egoïstisch en meedogenloos - antisociaal
Instabiel en impulsief - borderline
Hulpeloos en onderdanig - afhankelijk
Controle en perfectie - dwangmatig
Schaamte en faalangst - vermijdend
Afstandelijk en zonderling - vreemd
Bij elk persoonlijkheidstype staan tekeningen van Peter van Straaten, die deze persoonlijkheidstypen luchtig beschrijven en laten zien hoe alledaags en herkenbaar zij zijn.
De omgangstips maken dit boek tot een naslagwerk voor iedereen, maar vooral voor wie ook beroepsmatig veel met andere mensen omgaat. Je afstemmen op een bepaalde persoonlijkheid kan je helpen om de omgang vriendelijker en succesvoller te maken, zonder dat je je helemaal aanpast aan de ander.
Gelukkig waarschuwt Van der Does dat het diagnosticeren van een echte persoonlijkheidsstoornis werk is voor een deskundige.

Birgit Felstau

Share|