Actueel

Recensies Counselling Magazine november 2013 (deel 2)

di 26 nov 2013

Protocollaire behandelingen voor kinderen en adolescenten met psychische klachten 2
Caroline Braet en Susan Bögels. Boom, 2013. ISBN 978 94 610 5016 8

Gestandaardiseerd werken, zo blijkt uit onderzoek, is effectiever, doelmatiger en bespaart tijd ten opzichte van ‘treatment as usual’. Vanuit de volwassenenzorg is dit inmiddels ook wijdverspreid in de psychische zorg voor kinderen en adolescenten (0-18 jaar).

In 2008 verscheen het eerste deel, nu is ons ook het tweede gegund. In dit deel vinden we 4 werkzame (aangetoond met twee studies), 11 waarschijnlijk effectieve (aangetoond met één studie) en 6 veelbelovende protocollen (in pilotfase). De protocollen zijn gebaseerd op 8-16 zittingen. In de meeste gevallen is de therapie als een ‘training’ of ‘cursus’ te presenteren, waardoor de jonge cliënt niet het idee heeft in therapie te zijn.
Hoewel de titels van het boek veelbelovend is: we krijgen de protocollen in een keer op ons bureau, blijk dat niet waar. De meeste beschreven behandelprotocollen zijn een samenvatting van het daadwerkelijke protocol. De auteurs van het betreffende hoofdstuk verwijzen ons naar literatuur waarin de volledige protocol beschreven staat, of waar we een training of opleiding kunnen volgen om het protocol op de juiste wijze te hanteren.
Het boek is in de eerste helft van dit jaar verschenen. De samenstelling vond dus plaats ten tijde van de DSM-IV. Voor het gebruik is dit echter geen enkel bezwaar.
Elk hoofdstuk kent een vaste opbouw. Dit geeft overzicht en maakt snel scannen van elk onderwerp mogelijk. Ieder hoofdstuk op zich levert voldoende informatie om een helder beeld te krijgen van het verloop van de behandeling, zodat u op basis daarvan kunt beslissen de uitgebreide versie aan te schaffen of een training te volgen. Bovendien biedt de beschrijving uitstekende input voor het maken van afgeleide trainingen. Houdt er dan wel rekening mee dat u met wijzigingen in het protocol geen protocol meer volgt, en de beschreven evidence niet meer van toepassing is.
De protocollen: familietherapie bij anorexia nervosa (FBT), cognitieve gedragstherapeutische planning bij ADHD, mindfulness voor kind en ouders bij ADHD, braingame Brian: executieve functietraining bij ADHD, sociale vaardigheidstraining bij autismespectrumstoornis, interpersoonlijke psychotherapie (IPT) bij depressie, groepsbehandeling depressie, attachment-based familiy therapy (ABFT) bij depressie, rouwhulp bij (dreigende) gecompliceerde rouw, schematherapie, behandeling selectief mutisme, CGT-i bij insomnia, EMDR bij traumagerelateerde klachten, schrijftherapie bij trauma, behandeling vroegkinderlijk chronisch trauma, gecomputeriseerde training bij verslavingsgedrag, kortdurende psychologische interventies, Mindful Parenting, preventie angststoornissen, preventie bij KOPP (kinderen met ouders met psychische problemen), groepstraining faalangst.
Via www.behandelprotocollen.nl zijn bijlagen te downloaden. Deze zijn ook toegankelijk zonder aanschaf van het boek.

drs. Judith Wagter– coördinator recensies, medisch onderwijskundige


Redders in nood
Opvang van mensen in crisis
Erik de Soir. Lannoo Campus, 2013. ISBN 978 94 014 0817 2

Erik de Soir behandelt op een betrokken wijze verschillende aspecten van hulpverlening aan mensen in noodsituaties. Het draait in het boek om de vraag hoe mensen geholpen kunnen worden bij het verwerken van ingrijpende ervaringen. In ieder hoofdstuk laat de auteur een slachtoffer zijn of haar verhaal vertellen, daarop volgt praktische en theoretische informatie ten behoeve van een goede hulpverlening.
Naast een voorwoord en een inleiding zijn er elf hoofdstukken. In hoofdstuk 1 wordt het CRASH model behandeld. Hoofdstuk 2 is het indringende verhaal van een slachtoffer die aan de dood ontsnapte bij de ramp van Gellingen (met ontploffing van een gebouw en brand). Vervolgens licht de auteur verschillende aspecten van het psychotrauma en het posttraumatisch stress syndroom toe. Hoofdstuk 3 geeft informatie over adequate opvang van nabestaanden van verkeersongevallen. Hoofdstuk 4 handelt over het risico van geestelijke overbelasting en uitputting van hulpverleners in de spoedeisende en intensieve zorg. Hoofdstuk 5 handelt over de extreme situaties en onmenselijke dilemma’s van hulpverleners bij humanitaire rampen. In hoofdstuk 6 wordt de begeleiding van slachtoffers van verkeersongevallen door “brandweereekhoorns” toegelicht. Hoofdstuk 7 handelt over debriefing van hulpverleners van bijvoorbeeld brandweer en politie na ingrijpende interventies. Hoofdstuk 8 gaat over slecht nieuws gesprekken. Hoofdstuk 9 gaat over de grote ramp van Pukkelpop 2011 waarbij de auteur zelf betrokken was. Hoofstuk 10 belicht de rol van de leidinggevende bij rampen en crisissituaties. Hoofdstuk 11 ten slotte laat een vader aan het woord die zijn kind verloor in de ramp van Pukkelpop 2011. De epiloog van het boek vestigt de aandacht op trauma’s van journalisten in oorlogsgebieden.
Dit boek is zeer boeiend geschreven, de verhalen van de slachtoffers zijn aangrijpend en leerzaam. De theoretische en praktische informatie voor hulpverleners varieert in bruikbaarheid. De auteur geeft een mix van overpeinzingen van levensbeschouwelijke aard, theoriëen en feitelijke informatie. Met name bruikbaar vond ik het hoofdstuk over het CRASH model en de directe psychologische stabilisatie van zwaargewonde slachtoffers door de brandweereekhoorns.
Dit boek kan ik aanbevelen aan professionele hulpverleners die in hun werk te maken hebben met mensen die plotseling grote persoonlijke verliezen lijden. Het helpt hulpverleners om zich - voor zover dat mogelijk is - bewust te worden wat mensen in extreme situaties en daarna doormaken.  Het boek geeft praktische aanwijzingen voor de opvang van slachtoffers en hulpverleners.

Elly de Klerk, arts


Spiegelingen
Uit het notitieboekje van de therapeut
Nicole Vliegen, Lieve van Lier (red.). Acco, 2013. ISBN 978 90 334 9175 7

‘Woorden van dichter en schrijvers zijn voor therapeuten als voedsel voor de geest…’ schrijven Nicole Vliegen en Lieve van Lier in hun inleiding tot dit kleine boekje. Ze hebben citaten van schrijvers en dichters verzameld, die therapeuten uit Nederland en Vlaanderen zélf weer hebben verzameld en opgeschreven in hun eigen notities ter inspiratie en reflectie. Grappig idee. Als coach en counsellor verzamel ik ook al jaren citaten die me beroeren en raken. Tegenwoordig verzamel en deel ik ze vooral via Facebook, maar het is inspirerend om te bladeren in een echt boekje. Het is mooi vormgegeven als een ouderwets grijzig schriftje.
Therapie en counselling hebben natuurlijk raakvlakken met literatuur, filosofie en poëzie. Wat anders doen schrijvers - en hulpverleners - dan het leven doorgronden met al z’n angst, verlies, liefde, dood, pijn, onmacht en verlangen? Eigenlijk zouden psychologiestudenten verplicht werk van romanschrijvers als Bernlef, Enquist en Hemmerechts moeten lezen. Om niet te spreken van de klassieke wereldliteratuur met namen als Camus, Hemingway en Neruda. Dit boekje is dus eigenlijk een poging om deze werelden te koppelen. Dat is ook meteen wat het zo’n aardig werk maakt.
De twee redacteuren zijn uitgegaan van verschillende levensthema’s waarmee therapeuten dagelijks in hun praktijkkamer te maken krijgen; tijd, verlies, identiteit, verlangen, verbondenheid, verdriet, opgroeien. Ze leiden elk hoofdstuk in met een bespiegelende tekst waarna citaten volgen van bekende schrijvers, filosofen en dichters uit binnen- en buitenland. Van Wislawa Szymborska, Loesje en Darwin tot Annelies Verbeke, Gandhi en Frank Zappa. Bijvoorbeeld:

‘Leven is meervoud van lef’
– Loesje, 1991.

‘Het leven moet achterwaarts begrepen worden, maar voorwaarts geleefd worden’
– S. Kierkegaard.

‘Vroeger kon het met liefde alleen. Nu heeft de liefde hulp nodig. Van het verstand. Van het geduld. Van de wetenschap: dit gaat voorbij.’
– Kristien Hemmerechts, 2010.

Ik zie zo voor me dat je dit boekje bij de hand kunt houden om zelf inspiratie uit te putten, maar je kunt het ook vast gebruiken om een passend citaat uit voor te lezen tijdens een sessie met een cliënt.

Annette van der Maarel, familycounsellor


Oplossingsgerichte hulp- en dienstverlening
Cirkels van empowerment
Wim Joosen en Wilma van der Vaart. Garant, 2012. ISBN 978 90 441 2945 8

De schrijvers hebben dit boek geschreven voor professionals in de hulp- en dienstverlening die de visie delen dat cliënten zelf verantwoordelijk zijn voor hun ervaringen, problemen en oplossingen. Ze zijn onder andere trainers bij een organisatie voor maatschappelijk welzijn met een eigen praktijk voor oplossingsgericht werken.
Het eerste deel van het boek beschrijft het oplossingsgericht hulpverlenen. Het tweede deel gaat verder door op de methodiek en bijbehorende basishouding en –vaardigheden. Praktijkvoorbeelden uit diverse werkvelden vormen deel drie en oplossingsgerichte hulpverlening wordt in een breder perspectief geplaatst in deel vier.
Het boek biedt een methodische werkwijze met veel praktische voorbeelden van oplossingsgerichte vragen. Alle basisvaardigheden die de oplossingsgerichte basishouding van de hulpverlener versterken worden besproken zoals: complimenten geven, normaliseren, positief heretiketteren en het werken met schalen. Het benoemen van verschillende soorten interactie- en samenwerkingsrelaties (bezoekertypische interactie, klaagtypische interactie en klanttypische interactie) tussen hulpverlener en cliënt helpt om te begrijpen wat er (soms eerst) nodig is tijdens gesprekken.
Voor hulpverleners van cliënten met depressieve klachten, schulden, bij omgangsbemiddeling tussen gescheiden ouders en hulpverleners in situaties met huiselijk geweld en kindermishandeling is er een gedetailleerde werkaanpak uitgeschreven.
Het gemis aan een aantrekkelijke vormgeving en flink wat herhaling weerhoudt professionals er hopelijk niet van om oplossingsgericht aan het werk te (blijven) gaan.
De uitgangspunten die aan bod komen motiveren deze manier van werken: het eigen-krachtprincipe, het referentiekader van de cliënt is het vertrekpunt, een gelijkwaardige en evenwichtige relatie tussen cliënt en hulpverlener en hulpverlening leidt tot emancipatie van de cliënt (empowerment). Een oplossingsgerichte basishouding van de hulpverlener is zowel bij vrijwillige als voorwaardelijke hulpverlening van toepassing, waar nodig neemt de professional een duidelijke positie in.
Voor sommige hulpverleners en cliënten zal het idee dat er geen noodzakelijk verband bestaat tussen probleem en oplossing nieuw zijn. Cliënten zijn vaak meer geïnteresseerd in korte, kleine en concrete veranderingen in hun dagelijkse leven en niet altijd gediend van lange behandelingen en diagnoses. Het is aan hulp- en dienstverleners om hier goed bij aan te sluiten.

Tessa Dekkers, LifeCoach en Pleeggezinbegeleider


Cognitieve gedragstherapie
Judith S. Beck. Nieuwezijds, 2013. ISBN 978 90 571 2384 9

Cognitieve gedragstherapie is effectief gebleken bij zeer uiteenlopende aandoeningen, zoals posttraumatische stressstoornis, obsessieve-compulsieve stoornis, allerlei soorten fobieën en eetstoornissen. In combinatie met medicatie blijkt deze benadering ook effectief bij bipolaire stoornis en schizofrenie. Daarnaast bleek cognitieve therapie ook werkzaam bij een grote diversiteit aan chronische medische stoornissen, zoals lage rugpijn, colitis, hoge bloeddruk en het chronisch vermoeidheidssyndroom.
Het doel van dit boek van Judith Beck, een van de meest vooraanstaande cognitieve gedragstherapeuten, is het leggen van de fundamenten voor de praktijk van de cognitieve gedragstherapie. Een ideaal boek dus voor startende therapeuten. Maar ook ervaren cognitief gedragstherapeuten zullen dankzij dit boek hun theoretische vaardigheden kunnen aanscherpen, hun repertoire aan therapeutische technieken kunnen uitbreiden, effectievere behandelingen kunnen plannen en problemen tijdens de behandelingen beter kunnen oplossen.
Bij uitbreiding is dit boek geschikt voor alle hulpverleners die ongeacht hun ervaring en vaardigheden de belangrijkste bouwstenen van cognitieve conceptualisatie en behandeling niet beheersen. Je kunt je ontwikkeling als cognitief gedragstherapeut bevorderen als je de in dit boek beschreven technieken op jezelf toepast. Het is aanbevolen om de hoofdstukken in de gepresenteerde volgorde te lezen. Misschien wil je de inleidende hoofdstukken overslaan om meteen met de delen over technieken te beginnen. Maar bij de toepassing van cognitieve gedragstherapie gaat het niet alleen om het gebruik van cognitieve en gedragstechnieken. Het draait ook om de accurate en effectieve toepassing van een groot aantal technieken die gebaseerd zijn op je conceptualisatie van de patiënt.
In de eerste hoofdstukken vind je al een overzicht van de behandeling en de conceptualisatie. Hoofdstuk 4 beschrijft het onderzoeksproces en hoofdstuk 5 tot en met 8 laten zien hoe je sessies kunt structureren en wat je tijdens een sessie moet doen. Hoofdstuk 9 tot en met 14 beschrijven de bouwstenen van de cognitieve gedragstherapie: het identificeren van de cognities en emoties, en manieren om op een goede wijze op automatische gedachten en overtuigingen te reageren. Hoofdstuk 15 behandelt nog een aantal andere cognitieve en gedragstechnieken, en in hoofdstuk 16 vind je mentale voorstellingsoefeningen. Huiswerk komt in hoofdstuk 17 aan bod. Hoofdstuk 18 beschrijft de beëindiging van de therapie en hoe je terugval kunt voorkomen. Deze hoofdstukken leggen het fundament voor hoofdstuk 19 en 20: het plannen van de behandeling en diagnostische problemen tijdens de behandeling. Hoofdstuk 21 geeft ten slotte richtlijnen aan de hand waarvan je je eigen ontwikkeling als cognitief therapeut kunt bevorderen.

Wim Annerel, Trainer-Coach


De depressie op zijn kop
Cathelijne Wildervanck. Scriptum Psychologie, 2012. ISBN 978 90 559 4152 0

Geen dik theoretisch boek, maar een handzaam dun boek met handreikingen om een depressie te beïnvloeden en meer levensgeluk toe te laten. Problematisering wordt achterwege gelaten en het accent ligt op de mogelijkheden om een depressie op te lossen. Kortom, een veelbelovend boek voor licht ongelukkige tot echt depressieve mensen.
Mijn verwachtingen zijn hoog gespannen. Centraal in het boek staat de werking van het brein. In het eerste deel, dat tweederde van het boek beslaat, wordt uiteengezet hoe het (depressieve) brein werkt. In duidelijke en aansprekende taal wordt het verschil en de werking tussen de verschillende breindelen (voel-, denk- en beeldbrein) uitgelegd. Voorbeelden, plaatjes en verkennende oefeningen maken het makkelijk leesbaar en zetten je aan tot (zelf-)onderzoek.
Het tweede deel gaat over de oplossingsrichting en de tegenkant van depressie: geluk. In dit deel wordt het fenomeen spiegelneuronen geïntroduceerd. Daar raak ik de draad even kwijt. Juist waar het over oplossingen zou moeten gaan, wordt op een verklarende manier de werking en invloed van spiegelneuronen beschreven. In één van de laatste hoofdstukken verhaalt schrijfster over haar eigen ervaring met het kantelen van haar depressieve buien.
Het eerste deel van het boek neemt de lezer serieus. Zeker als het gaat om het ontzenuwen van de vaste paden in het brein. Blij ben ik met de insteek dat er niet één standaardrecept is om een depressie te overwinnen. Benadrukt wordt dat juist het kennen van je eigen stemmingspatronen en hoe je deze in het leven roept, zorgt voor een opening naar geluk. En daar helpt het boek je zeker bij.
De schrijfster betoogt dat ze van eenvoud houdt. Dat maakt haar uiteenzettingen krachtig en maakt dat de lezer, steeds in de oplossingsrichting naar geluk wordt meegenomen. Jammer vind ik het dat ze net iets te vaak schrijft, dat het complexer in elkaar zit dan voorgesteld. Daarmee wordt de depressie, of eigenlijk het gevoel van hulpeloosheid makkelijk teruggeroepen.
Het boek verschaft coaches en begeleiders een doeltreffend inkijkje in de werking van het brein en geeft handreikingen om cliënten mee te nemen van depressie naar geluk.

Connie van der Zwan, levens-loop-baancoach